ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ Ν.ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Αρχαιολογικοί χώροι στην περιοχή παρέμβασης υπάρχουν πάρα πολλοί, χωρίς όμως να έχουν τύχει της ανάλογης αξιοποίησης και προβολής, με αποτέλεσμα να παραμένουν άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Στην Αρέθουσα η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως αρχαίο οικισμό με αντικείμενα, που χρονολογούνται στη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Εποχή. Στο Δημοτικό Διαμέρισμα Στεφανινών του Δήμου Αρέθουσας αρχαιολογικά ευρήματα έχουν βρεθεί στις θέσεις «Πύργος» (απομεινάρια αρχαίου τείχους), στη θέση «Πυργίτσι» και τείχη – πολεμίστρες στην τοποθεσία «Παλαιόκαστρο». Στο Δήμο Βερτίσκου, στο Δημοτικό Διαμέρισμα Όσσας και στον οικισμό Γαλήνη βρέθηκαν οικισμοί της Ύστερης Εποχής του Σιδήρου και ευρήματα της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου. Στο Δήμο Λαχανά, στην έδρα του Δήμου την Ξυλόπολη εκτείνεται σε απόσταση 500μ δυτικά του χωριού αρχαίος οικισμός (θέση Τούμπα), ενώ στο Δημοτικό Διαμέρισμα Λαχανά βρέθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα στη θέση «Γαλάς», στη θέση  «Παλαιόκαστρο» αρχαιολογικός οικισμός με φυσικό οχυρό λόφο, και στη θέση «Κάστρο» μη ανασκαμμένο Βυζαντινό Κάστρο. Στην περιοχή του Λαχανά υπάρχει το Ηρώο Μάχης του Λαχανά προς τιμή των ηρώων πολεμιστών, που «έπεσαν» στην ομώνυμη ένδοξη μάχη. Στο Δημοτικό Διαμέρισμα Λευκοχωρίου ανακαλύφθηκε κιβωτιόσχημος τάφος της πρώιμης εποχής του Σιδήρου. Τέλος, στο Δημοτικό Διαμέρισμα Νικόπολης βρέθηκαν απομεινάρια οικισμού της Ύστερης Εποχής του Χαλκού και της πρώιμης εποχής του Σιδήρου. Στο Δήμο Σοχού επίσης, βρέθηκαν ευρήματα προϊστορικού οικισμού. Στο Δήμο Αγίου Γεωργίου σώζονται ερείπια βυζαντινού κάστρου στα Βρασνά, ενώ στο Δήμο Απολλωνίας η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως Οθωμανικό Λουτρό και τμήματα Οθωμανικών δημοσίων κτιρίων (τζαμί λουτρό και χάνι). Σημαντικοί θρησκευτικοί χώροι, πολλοί από τους οποίους είναι μεταβυζαντινά κτίσματα του 18ου και του 19ου αιώνα, στην περιοχή υπάρχουν πολλοί. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους παρακάτω: Δήμος Αρέθουσας: Στα Στεφανινά, ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου (1200 μ.Χ.) και τα ξωκλήσια της Παναγίας (1875) και του Αγίου Δημητρίου (1802) Δήμος Βασιλικών: Στο Λιβάδι, ο Ιερός Ναός Αγίου Αθανασίου (1843) Δήμος Βερτίσκου: Στο Βερτίσκο, ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου και Ι. Ναός Αγ. Αθανασίου του 18ου αιώνα. Στην Όσσα, ο Ιερός Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών (1804) Δήμος Καλλινδοίων: Στο Αδάμ, ο Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής (1836) Στο Ζαγκλιβέρι, ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου (1910) Στα Πετροκέρασα, ο Ιερός Ναός Προφήτη Ηλία (1837) Δήμος Λαχανά: Στην Ξυλόπολη, ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου (1802) Δήμος Σοχού: Στο Σοχό, ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου (1750) Επίσης εκκλησίες του 19ου αιώνα με αξιόλογα ξυλόγλυπτα και παλιές εικόνες υπάρχουν στα χωριά Καρτερές, Λαχανά, Λευκοχωρίου, Νικόπολης, Βερτίσκου και στον οικισμό Χωρούδα του δημοτικού διαμερίσματος Βερτίσκου, όπου σώζεται ο μονόχωρος Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους δυο μονόχωρους ναούς με νάρθηκα και ημικυκλική κόγχη ιερού, της Αγίας Μαρίνας στη Ρεντίνα (1869) και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στα Στεφανινά,  όπου ο κεντρικός χώρος καλύπτεται με ημισφαιρικό τρούλο χωρίς τύμπανο και η κάλυψη της στέγης γίνεται από σχιστόπλακες. Στην περιοχή υπάρχουν και ορισμένες από τις πιο αξιόλογες μονές της ευρύτερης περιοχής με σημαντικότερες τις παρακάτω: Ιερά Μονή Αγίας Τριάδας (1969),  Ιερά Μονή Αγίου Θεοδοσίου Γαβρή (1978) και Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου (1998) στον Εξάλοφο Ιερά Μονή Αγίας Ακυλίνας στην Όσσα Ιερά Μονή Τα Εισόδια της Θεοτόκου στον Ασκό Ιερά Μονή Παναγίας Θεοσκεπάστου (1988) (μετόχι της Ιεράς Μονής Δοχειαρίου Αγίου Όρους) και Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρως στο Σοχό Σημαντικά μνημεία της περιοχής παρέμβασης αποτελούν το μνημείο των πεσόντων στη μάχη του Λαχανά, που βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό, η πέτρινη μεταβυζαντινή γέφυρα στο Σοχό, μουσουλμανικό Τέμενος στον οικισμό Μαυροράχη, Βυζαντινό Κάστρο και Οθωμανική Κρήνη στη Μαυρούδα και μεταβυζαντινό κτίσμα (πιθανόν υφαντουργείο) στην περιοχή των Στεφανινών. Στην περιοχή της Νυμφόπετρας υπάρχει επίσης, ένα μνημείο της φύσης, οι «Νυμφόπετρες» απ’ όπου πήρε και το όνομά του το σημερινό χωριό. Πρόκειται για μια εντυπωσιακή σειρά από όρθιους βράχους, που κατά τη λαογραφική άποψη πρόκειται για γαμήλια πομπή, με τη νύφη μπροστά, που μια μαγική κατάρα την πέτρωσε ξαφνικά. Μια άλλη μυθολογική εκδοχή είναι ότι πρόκειται για ανθρώπους που μεταμορφώθηκαν σε βράχους, επειδή τόλμησαν να κοιτάξουν τις νύμφες της Λίμνης Βόλβης, ενώ αυτές λούζονταν.