Νεολιθική εποχή στον Ελλαδικό χώρο

Η Νεότερη Νεολιθική ΙΙ χρονολογείται μεταξύ 4800-4500 π.Χ. και είναι γνωστή και ως πολιτισμός Διμηνίου, αφού στα αρχαιολογικά κατάλοιπα του Διμηνίου Βόλου καταγράφηκαν πλήρως όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την πολιτιστική φυσιογνωμία της Θεσσαλίας κατά τη χρονική αυτή περίοδο. Οι πυκνά δομημένοι οικισμοί της Νεότερης Νεολιθικής Ι, που βρίσκονται κυρίως σε πεδιάδες, κατοικούνται χωρίς διακοπή. Περιλαμβάνουν μεγάλων διαστάσεων ορθογώνια και μεγαρόσχημα λιθόκτιστα (Διμήνι), αλλά και πασσαλόπηκτα κτήρια (Μάνδαλο). Σε μεμονωμένες περιπτώσεις τα μεγαρόσχημα κτήρια δεσπόζουν στον οικισμό (Σέσκλο). Πολλοί οικισμοί περιβάλλονται, όμοια με την προηγούμενη φάση, από τάφρους πλάτους 4-6 και βάθους 1,5-3,5 μέτρων (Οτζάκι, Μακρύγιαλος) ή λιθόκτιστους περιβόλους ύψους 1,5-1,7 μέτρων (Σέσκλο, Διμήνι). Τα έργα αυτά αποσκοπούν είτε στην προστασία από τα άγρια ζώα είτε στη δήλωση ορίων του οικισμού και την προστασία των αγαθών, και αποτελούν συλλογικά έργα, τα οποία μόνο με το συντονισμό και την επίβλεψη των ικανών της κοινότητας θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθούν. Ο αριθμός των μελών των κοινοτήτων φθάνει τα 100-300 άτομα.

Στη μικτή γεωργοκτηνοτροφική οικονομία προστίθεται η εξειδικευμένη παραγωγή κεραμικής (εργαστήριο εγχάρακτης κεραμικής στο Διμήνι), κοσμημάτων από όστρεο σπονδύλου (Διμήνι), καθώς και φυλλόσχημων αιχμών από οψιανό της Μήλου (νότιο Αιγαίο). Η διάδοση αντικειμένων, όπως είναι οι αιχμές σε οικισμούς της Μακεδονίας, τα κοσμήματα σπονδύλου στα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη, καθώς και τα δακτυλιόσχημα περίαπτα, κάνουν εμφανή την ανάπτυξη πολλών τοπικών και εκτεταμένων δικτύων ανταλλαγών και την εντατικοποίηση της ναυσιπλοΐας. Στα πλαίσια των επαφών αυτών εντάσσεται και η απόκτηση μετάλλων για την κατασκευή κοσμημάτων, όπως χάντρες από ασήμι και χαλκό (Σιταγροί, Ντικιλί Τας, Δήμητρα). Τα ανταλλάξιμα προϊόντα που προαναφέρονται φαίνεται ότι βρίσκονται στην κατοχή λίγων και χαρακτηρίζονται ως αντικείμενα κοινωνικού γοήτρου. Τα ταφικά έθιμα περιλαμβάνουν, όπως και κατά τις προηγούμενες φάσεις, ενταφιασμό των νεκρών σε απλούς λάκκους, σε στάση συνεσταλμένη (εμβρυακή) ή οκλαδόν. Παράλληλα μαρτυρούνται και ταφές παιδιών σε πιθάρια, ενώ συνεχίζεται η καύση νεκρών και η ανακομιδή των οστών.

Η κεραμική παραγωγή των κυρίως διμηνιακών φάσεων στη Θεσσαλία, γνωστών ως Αγία Σοφία, Οτζάκι και Κλασικό Διμήνι, πιστοποιεί τη συνέχεια από τις προηγούμενες φάσεις. Η γραπτή (μαύρο σε υπόλευκο) και εγχάρακτη κεραμική του Κλασικού Διμηνίου αποτελεί το αποκορύφωμα της νεολιθικής κεραμικής τέχνης. Στα διακοσμητικά θέματα κυριαρχούν η σπείρα και το αβακωτό, ενώ η εγχάρακτη κεραμική αντλεί διακοσμητικά θέματα και από την υφαντική και την ψαθοπλεκτική. Η ανθρώπινη μορφή αποδίδεται τέλος εξαιρετικά σχηματοποιημένη, όπως φαίνεται από τα σανιδόμορφα και τα σταυρόσχημα ειδώλια.