Ελληνική αρχαιότητα.

ΚΟΙΝΟΝΙΑ

Οι περισσότερες προσπάθειες ανασύνθεσης της ελληνικής κοινωνίας των Σκοτεινών χρόνων βασίστηκαν κυρίως στον Όμηρο και εν μέρει στον Ησίοδο. Ωστόσο, η κοινωνία που παρουσιάζεται στα ομηρικά έπη κατά πάσα πιθανότητα είναι ένας συγκερασμός πολύ διαφορετικών, ακόμα και στην περίπτωση που ήταν σύγχρονες, κοινωνικών μορφών και η χρονολόγησή τους έχει αποτελέσει αντικείμενο ευρείας συζήτησης. Τα δύο έπη υποτίθεται ότι αναφέρονται σε γεγονότα της Μυκηναϊκής εποχής, πριν δηλαδή από τα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ. Ωστόσο, από τη λεπτομερή τους μελέτη οι ειδικοί του 20ού αιώνα έχουν καταλήξει σε διαφορετικά συμπεράσματα. Τα ίδια τα ποιήματα, που συντέθηκαν από τα μέσα του 8ου ως τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., πηγάζουν από την προφορική επική παράδοση. Τα έπη δεν πρέπει να σχετίζονται ούτε με τα δεδομένα της Μυκηναϊκής εποχής, όπως αυτά διαμορφώνονται από τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα κείμενα της Γραμμικής B', ούτε και με την κοινωνία της Αρχαϊκής περιόδου. Αντίθετα, μάλλον αναφέρονται στις συνθήκες που επικρατούσαν στους Ύστερους Σκοτεινούς χρόνους. Τα έπη φαίνεται να αντανακλούν την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής αυτής, και συγκεκριμένα εστιάζουν στον κόσμο των ευγενών, τον τρόπο ζωής και τις αντιλήψεις τους. Στα έργα του Ησιόδου, και ιδιαίτερα στο Έργα και Hμέραι, δίνονται πληροφορίες για τη ζωή των χωρικών στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ.

Λόγω της ασάφειας των παραπάνω πηγών τα στοιχεία τα οποία επιτρέπουν την προσέγγιση των Σκοτεινών χρόνων βασίζονται κυρίως στην ερμηνεία των αρχαιολογικών δεδομένων, όπως στην ανάλυση και μελέτη σπάνιων κτηρίων, ταφικών εθίμων και καλλιτεχνικών επιτευγμάτων. Η αρχαιολογία παρέχει πλουσιότερες, πιο ενημερωτικές, αν και κάποτε περισσότερο ασαφείς, μαρτυρίες από ό,τι οι γραπτές πηγές. Στο μέτρο που η αρχαιολογική πληροφόρηση είναι ελλιπής είναι δυνατόν να ανατρέξει κανείς σε εθνογραφικές συγκρίσεις. Έχει γίνει εξάλλου προσπάθεια να προσδιοριστεί η ομηρική κοινωνία με τη βοήθεια εθνογραφικών παραλλήλων. Η εκδοχή μίας κοινωνίας "μεγάλων ανδρών" στη διάρκεια των Σκοτεινών χρόνων -ο όρος προέρχεται από τις παρατηρήσεις ανθρωπολόγων για αρχαϊκές κοινωνίες στη σύγχρονη Bιρμανία και τη Mελανησία και αναφέρεται στην κυρίαρχη θέση των λίγων ισχυρών- θα μπορούσε να ταιριάξει με τα αρχαιολογικά δεδομένα, στη βάση της αστάθειας και του ανταγωνισμού μεταξύ των αρχηγών διάφορων ομάδων.

Μερικές πτυχές της ομηρικής κοινωνίας είναι συνυφασμένες με την ιδέα μίας κοινωνίας των Πρώιμων Σκοτεινών χρόνων όπου κυριαρχούν οι "μεγάλοι άνδρες". Πρόκειται για μία κοινωνία τοπική, μικρής κλίμακας, πατριαρχική και αγροτική, που τη χαρακτηρίζει ο ανταγωνισμός μεταξύ μεμονωμένων ανθρώπων και ομάδων για την τιμή και την καταξίωση. H τιμή αποκτιόταν μέσω της ανδρείας στη μάχη και της παράθεσης πλουσιοπάροχων γιορτών σε συνδυασμό με τη διαπραγματευτική τους ικανότητα. Υπήρχε ένας έντονος διαχωρισμός μεταξύ της τάξης των αριστοκρατών και του κοινού λαού. Aυτή η εικόνα είναι σύμφωνη με τα αρχαιολογικά δεδομένα, κυρίως τον πλούτο των κτερισμάτων σε ορισμένους τάφους, τουλάχιστον για μερικές περιοχές της Ελλάδας τον 11ο και 10ο αιώνα π.Χ. Στους Πρώιμους Σκοτεινούς χρόνους ήταν συνηθισμένες οι κοινωνίες των "μεγάλων ανδρών", οι οποίες φαίνεται να σχετίζονταν με έναν αριθμό μη σταθερών εγκαταστάσεων. Αυτές οι κοινωνίες, ωστόσο, παύουν να αποτελούν τον κανόνα και χάνουν τη σπουδαιότητά τους μετά το 10ο αιώνα π.Χ. Είναι δύσκολο να συσχετισθούν με τα δεδομένα από μεγαλύτερες και πιο σταθερές κοινότητες, όπως της Aθήνας, του 'Aργους και της Kνωσού.

Στις κοινωνίες των Σκοτεινών χρόνων και της Γεωμετρικής περιόδου ο κανόνας ήταν η διαφορετικότητα. Ακόμα και οι πιο σταθερές κοινότητες της εποχής αναπτύσσονταν σε πολύ διαφορετικές γραμμές και έτσι δεν μπορούν να ενταχθούν στο ίδιο κοινωνικό μοντέλο. Η αναγέννηση του 8ου αιώνα π.Χ. ήταν το αποκορύφωμα μίας μακράς περιόδου κοινωνικών εξελίξεων και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για το σχηματισμό των πόλεων-κρατών στην Ελλάδα την Αρχαϊκή εποχή.